Burgerlijk recht gaat over alle regels die gelden tussen burgers en bedrijven onderling. Een belangrijk onderdeel van het Burgerlijk recht is het Verbintenissenrecht. Ook in de kunst heb je daarbinnen met twee belangrijke onderwerpen van doen, namelijk het overeenkomstenrecht en de onrechtmatige daad.

Overeenkomstenrecht en kunst

• Overeenkomstenrecht regelt bijvoorbeeld hoe het zit als je als cultureel ondernemer een samenwerking met anderen aangaat. Vertrouw je de ander op zijn blauwe ogen of sluit je toch liever een overeenkomst? Wat zet je daar dan allemaal in? Verleen je een licentie op jouw kunst of design aan een samenwerkingsverband of wordt de eigendom ingebracht? Wat als jouw opdrachtgever niet betaalt, omdat hij jouw ontwerp niet mooi vindt, wat dan?
• Ook bij de verkoop van kunstwerken, tickets (bijvoorbeeld voor festivals en popconcerten) en dergelijke komt het overeenkomstenrecht om de hoek kijken. Denk hierbij aan vragen rondom eigendom en overdracht – is het allemaal wel duidelijk geregeld? Want je wilt dat er een rechtsgeldige overeenkomst ontstaat, die dus ook juridische implicaties heeft. Namelijk dat jij de rechtmatige eigenaar wordt met recht op toegang.

Onrechtmatige daad en kunst

Het tweede belangrijke onderdeel van het Verbintenissenrecht is de Onrechtmatige daad. Daarvan is sprake als iemand schade ondervindt door een ander zónder dat er een overeenkomst tussen partijen is. En juist dát onderdeel kan heel belangrijk zijn in de kunst. Is de sloop of vernietiging van een kunstwerk onrechtmatig jegens de kunstenaar? Of is de producent van verf aansprakelijk jegens de kunstenaar die de verf bij de winkelier kocht, bijvoorbeeld als de verf uitzakt? Voorbeelden daarvan zijn de belabberde verfkwaliteit van Appels en de rechtsgang door kunstenaar Van Hemert. 

Intellectuele Eigendom  / auteursrecht en kunst

Hoe bewijs je dat je de eerste was als iemand jou namaakt (en ben jij wel degene die moet bewijzen of is dat de ander?) Wat doe je als iemand zegt dat jij hem hebt nageaapt, terwijl je zeker weet dat je het werk van de ander niet eerder hebt gezien? Waar ligt de grens tussen ‘geïnspireerd door’ en namaak? Wanneer is er bij samenwerking sprake van een gezamenlijk auteursrecht en wat is van wie als de samenwerking strandt?

• Maak je een origineel, authentiek kunstwerk dan zit daar automatisch auteursrecht op. Of het nu een schilderij, een toneelstuk, gedicht, gitaarsolo of zelfs een gebruiksvoorwerp is. De bescherming geldt tot zeventig jaar na je dood…  Maar let op: ideeën en concepten zijn niet beschermd: het moet waarneembaar zijn voor bescherming.
•  Ook is er ‘automatische’ bescherming op namaken voor een periode van drie jaar op grond van ‘een niet-ingeschreven model voor industriële vormgeving en design’. Voorwaarde is wel dat het product nieuw is én naar buiten wordt gebracht. Dus ook weer kenbaar en zichtbaar is. Laat je jouw model inschrijven dan heb je vjjfentwintig jaar bescherming, ook tegen iets dat er toevallig op lijkt. Nadat je het wereldkundig maakt, bijvoorbeeld op een beurs, heb je maximaal een jaar de tijd om je model te registreren.

Tip:

• Documenteer álles rondom je creaties en vindingen. Houd een logboek of dummy bij: wanneer deed je wat, waar, met wie, maak foto’s, vanuit alle hoeken, van details en van het geheel. Zorg dat je beschikt over een overzicht van vergelijkbare – gedateerde – producten of ontwerpen. Dateer, documenteer, dateer!
• Regel wie de IE op je werk krijgt en wanneer! Bijvoorbeeld op die super handige website die je aan het ontwikkelen bent of….  Spreek af hoe je de bescherming van je Intellectueel Eigendom wilt. Vormen van contractuele IE-bescherming zijn: licentie, franchise,  arbeids- of opdrachtsovereenkomst, al of niet met algemene voorwaarden.
• Om bij de eerste, oriënterende gesprekken te voorkomen dat de ander met jouw ideeën aan de haal gaat, gebruik je een zogenaamde ‘geheimhoudingsverklaring’ of NDA: ‘Non-Disclosure Agreement’.
• Bewaar je e-mail correspondentie waarin je vastlegt: wìe brengt welke ideeën, creaties en IE in (portfolio!!), van wie is het samen gemaakte eindresultaat (de IE daarop, bijvoorbeeld bij een groepswerk) en van wie is de IE op dat gezamenlijke (misschien deels voltooide) resultaat als jullie met ruzie uit elkaar gaan of de samenwerkingsperiode om een andere reden ten einde komt.

Wie weet is je dummy of portfolio straks van onschatbare waarde!

• De kunstwereld heeft nadrukkelijk te maken met digitalisering. De voorbeelden waarbij kunstwerken zonder naamsvermelding opduiken op onbekende sites zijn oeverloos… Een ander mag niet zomaar jouw kunstwerken verwerken in bijvoorbeeld een video op Youtube. Wanneer er echt wordt vervalst of zelfs wordt gestolen dan kom je in het gebied van het strafrecht. Han van Meegeren is een berucht Meester-vervalser. Ook in deze sfeer liggen de onderzoeken naar de van Joden geroofde kunst. Bijvoorbeeld de Gurlitt-kunstschatten en de kunstroof in Verona.
• Kunstenaars vertolken veelal ook werk van anderen. Voor de toneelacteur of de gitarist is er dan het naburig recht. Dit klinkt misschien ‘onder-ons’, toch zitten er in de praktijk allerlei haken en ogen aan. Kun je stijl beschermen?

Bestuursrecht 

Kunstenaars hebben bij het uitbrengen van hun werk ook regelmatig te maken met regels van (lagere) overheden. Bijvoorbeeld bij het aanvragen van subsidies, het plaatsen van een beeld in de openbare ruimte of  bij de organisatie van allerlei culturele initiatieven. Sommige regelgeving geldt door wetgeving voor het hele land. Andere bepalingen zijn lokaal, bijvoorbeeld wanneer de gemeente bepaalt dat een bepaald gebouw wordt bestempeld als ateliercomplex of vergunningen afgeeft voor een evenement.