War on Terror en propaganda in de 21e eeuw

Kunstenaar Jonas Staal (34) onderzoekt de relatie tussen kunst, democratie en propaganda. Hij heeft de Charlotte Köhler Prijs 2016 gewonnen, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars. “Een kunstwerk is voor mij nooit af, maar eerder een doorlopend proces: elk werk schept de voorwaarden voor de mogelijkheid van een volgend werk”.

Naast zijn kunstprojecten werkt Staal aan een proefschrift over kunst en propaganda in de 21ste eeuw.

Niet zo verwonderlijk misschien dat Jonas Staal geëngageerd is met onderwerpen rondom democratie en burgerschap. Zijn moeder is docent CKV en wellicht is dit ooit van invloed geweest op de weg die de kunstenaar is ingeslagen en zijn vader studeerde  niet-westerse sociologie en gaf daarin ook les op een hogeschool. Geen vraag, maar een gegeven.

“Dat heeft mij ertoe gebracht na te denken over kunst in een bredere politieke en maatschappelijke constellatie.”

“….Veel van de voorrechten die we nu als normatief zien zijn ooit volstrekt utopische modellen geweest, zoals gelijk stemrecht en gelijke toegang tot onderwijs. Als je het zo bekijkt, is een utopisch concept als het basisinkomen ineens ook geen onbereikbaar ideaal meer.”

“…In de nasleep van de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh groeide mijn politieke bewustzijn. Daar kon ik mijn kunst niet langer van loskoppelen”

“… Als we ons geen andere wereld kunnen verbeelden, kunnen we deze ook niet realiseren”

Macht en werelden in relatie tot kunst

De War on Terror dwingt mensen te denken in termen van “Wij tegen Zij”, door een continue dreiging van aanstaande aanslagen te creëren. Terroristische daden, nucleaire aanslagen, biologische oorlogsvoering, anthraxbrieven en cyberaanvallen zijn dagelijks nieuws. Deze voortdurende constructie van vijandbeelden voedt nieuwe vormen van nationalisme en mensen worden door de berichtgeving in de media meegenomen om oorlogsvoering in het binnen- en buitenland te steunen omwille van democratisch gekozen regimes. Ondersteunende krachtige verbeeldingen van terreur worden gecreëerd door culturele praktijkbeoefenaars, zoals theatermakers, game designers, filmmakers en beeldend kunstenaars. Zonder oordeel te vormen, is het wel iets om bij stil te staan.

Kunst en politiek zijn sinds mensenheugenis met elkaar verbonden. Vele kunstenaars hielden en houden zich ermee bezig. Een tijd is het not-done geweest, omdat propaganda op de loer ligt. En dat is ook niet denkbeeldig, want hele oorlogen worden uitgevochten in de media.  Grote en kleine ‘oorlogen’: hoe ga je om met minderheden? Met andersdenkenden? Met afscheidingsbewegingen? Staal gebruikt zijn verbeeldingskracht voor het creëren van een ruimte waarin kunst niet alleen vragen over de wereld stelt, maar waarin zij ingezet wordt als mogelijkheid om nieuwe werelden en visies te verbeelden.

Hij gaat daarin ver. Het gaat hem om het fundamentele principe dat de politiek van blacklisting zelf een radicaal anti-democratische component van onze statelijke politiek vormt. In 2012 richt Staal New World Summit op, een artistieke en politieke organisatie die zich bezig houdt met het bedenken en vormgeven van alternative parliaments waar organisaties terecht kunnen die zich buiten een democratisch systeem bevinden. New World Summit organiseert debatten voor gemeenschappen die om welke reden dan ook geen toegang hebben tot een democratisch gekozen parlement. Voor iedere bijeenkomst wordt in samenwerking met architect Paul Kuipers een alternatief parlement getest. Sinds de oprichting in 2012 vonden er Summits plaats in Berlijn, Leiden, Kochi (India), Brussel, Derik (Rovaja, een door Syrië niet erkende, onafhankelijke staat) en Utrecht.

Een van de projecten waar hij nu mee bezig is, is het ontwikkelen van een alternatief parlement in Noord-Syrië. Een nieuwe Agora.

De beweging wil vanuit de conditie van stateloosheid kijken welke toekomst het concept ‘staat’ heeft in een tijdperk waarin de staat zich in een veelheid van crisissen bevindt. Hij bevraagt waarom een systeem is zoals het is en stelt het ter discussie. De gedachte is: de grenzen van deze wereld zijn niet natuurlijk. Ze zijn gecreëerd door mensen en kunnen dus ook weer veranderd worden door mensen. Zijn werk is regelmatig aanleiding geweest voor publiek debat. Zo werd hij na zijn project rondom Wilders gearresteerd en drie jaar lang vervolgd voor ‘bedreiging met de dood van een lid van de Staten-Generaal der Nederlanden’ en bij rechter vrijgesproken.

Zonder beeld kan de macht zich niet als zodanig herkenbaar maken

 

 

 

 

 

 

Het is zijn overtuiging dat de kunst onlosmakelijk met de politiek, met de macht is verstrengeld. Zo stelt hij  dat de kunst en de politiek een co-auteurschap vervullen in het vormgeven van de wereld zoals wij die kennen – bewust of niet; een wereld die gedefinieerd wordt door de democratische ideologie: het democratisme. En andersom; denk hierbij aan het verband tussen kunst en dictatoriale regimes uit de twintigste eeuw. Zo verbeelden filmmaker Leni Riefenstahl en architect Albert Speer de macht van Hitler.

Een vraag die hiermee samenhangt is het belang van een persoonscultus binnen populistische politieke stromingen en binnen de politiek in het algemeen.

L’Art pour l’art? Kunst souverein…. hoe neutraal is kunst? 

In reactie hierop is de regel nu misschien eerder dat van de kunst wordt verwacht dat ze open en tolerant is en geen instrument is of wordt  van dogma’s en niet-democratische-ideologieën. Een tegenpool vormt voor  en van propaganda. Zijn dit niet twee zijden van een medaille?

Cultuur inspireert, verbindt en zet aan tot nadenken, daarmee is het van grote waarde voor de samenleving. (PvdA)

Omdat een bloeiend, divers en kwalitatief hoogstaand kunstaanbod in sterke mate kan bijdragen aan het maatschappelijk welzijn is een substantieel staatsaandeel in de financiering van kunst verdedigbaar. (VVD)

Kunst, cultuur en erfgoed kunnen verbinden en onderscheiden. Ze helpen een samenleving om voortdurend op zichzelf te reflecteren. (D66)

Is het pleit bezorgen van deze ‘democratische vrijheid’ en ‘ideologische onafhankelijkheid’ als kernwaarden van het democratisme ook niet een vorm van ‘propaganda’ ? Namelijk het verbeelden van de democratische macht? Een macht die weliswaar niet is gestoeld op de visie van één partij of persoon, maar een macht die gestoeld is op consensuspolitiek. De opmerking van Staal in de Groene Amsterdammer van 28 oktober 2009 geeft mij te denken: hoe zit het met kunst en politieke verbeelding in Nederland?

Het gelijkheidsideaal, de vrijheid van meningsuiting en het recht vrijelijk elke religie te mogen belijden staan onvermijdelijk continu in spanning tot elkaar. [….] Het betekent dat de kunst net als de politiek vorm geeft aan de systemen waarin en waardoor wij leven. De kunst draagt dan verantwoordelijkheid voor de politiek, zoals de politiek dat voor de kunst doet.

Staal is lid van de Akademie van Kunsten

De geschiedenis van het woord terrorisme

Parliament Spaces (Dutch Design Awards Finalist, 2017)

Als de meerderheid gelooft dat een slechte dictator een goed man is, mag hij dan aan de macht komen? Kun je de baas over iemand zijn? Bestaan er slechte mensen? Waar komen ‘goed’ en ‘kwaad’ vandaan? Zouden mensen zich goed gedragen als er geen regels waren? Is het soms goed om geweld te gebruiken?  Is jouw mening altijd waar?

 

.