Tropenmuseum, taal Affiche van de tentoonstelling Negerkunst in het Haags Gemeentemuseum, 1957.
‘Primitieve kunst van jonge inboorlingen, geïnspireerd door de westerse beschaving’.
Berber, eskimo, dwerg, gay, hottentot, Indiaan, Indisch …
Deze poster is nu onbestaanbaar! Hoe toon je vandaag de dag kunst in een mijnenveld van gevoeligheden. Hoe noem je een zwarte bediende op een 17de-eeuws schilderij zonder het verleden te retoucheren? Want ja, woorden doen ertoe. Dat ligt misschien voor de hand voor ‘identiteitsgevoelige’ woorden, maar ook ogenschijnlijk onschuldige woorden als ‘wij’, ‘hier’, ‘exotisch’ of ‘ontdekken’ kunnen een verkeerde snaar raken. Het woord neger zal niemand snel meer in de mond nemen, misschien wel eens onderling, maar daarbuiten is het not done. Elders, in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, werd het woord ‘slaaf’ ook al eerder ter discussie gesteld dan hier en ontwikkelde zich een voorkeur voor enslaved, ‘tot slaaf gemaakte’. Het idee daarachter is dat de ene mens de ander iets aandoet. Het legt het accent op het feit dat een persoon iemand anders in een positie van onvrijheid brengt waarin hij niet is geboren.’ Slaven werden niet als slaaf geboren, ze werden tot slaaf gemaakt. Maken is een handelend werkwoord. Net zoals ontdekken. Maar ook in ontdekken kan iets inzitten van dat het ene hoger wordt aangeslagen dan het andere, cultureel gezien. Er hangt om kunst uit het verleden een zweem van ingebakken eurocentrisme en ongelijkwaardigheid. Zelfs een woord als ‘wij’ roept bijna automatisch het woord ‘zij’ op. Het lijkt inclusief, maar het voelt soms al gauw aan als uitsluiting. Het is denk ik wel goed om eens stil te staan bij hoe je zelf gezien wilt worden en dan ook zelf eerlijk te zijn naar jezelf over hoe je anderen noemt en gevoeliger te zijn voor hoe dat op een ander kan overkomen.
Words matter
Van Islamiet tot Zigeuner
Islamiet: Alhoewel ‘islamiet’ inhoudelijk geen onjuiste term is – het betekent namelijk de aanhangers van de islam – geven de meeste moslims de voorkeur aan de benaming ‘moslim’, omdat dit het dichtst bij de Arabische terminologie staat. In het Nederlands wordt ‘islamiet’ bovendien vaak in een negatieve context gebruikt, terwijl dat bij ‘moslim’ in mindere mate het geval is.
Handicap: Aan het begin van de twintigste eeuw werd de term ‘handicap’ gebruikt om iemands ‘gebrek’ of onvermogen om ‘normaal’ te functioneren aan te duiden. Vanaf de jaren zeventig werden dit concept en daaraan gerelateerde woorden steeds meer bekritiseerd. Suggestie: Mensen met een beperking.
Mongool: ‘Mongool’ is een ouderwetse en aanstootgevende term die wordt gebruikt als verwijzing naar een zogenaamd raciaal type enerzijds en mensen met de genetische conditie Downsyndroom anderzijds. (…) Vandaag de dag wordt de term als scheldwoord gebruikt voor mensen die ten onrechte worden beschouwd als achterlijk. Suggestie: ‘iemand met het Downsyndroom’.
Ras: Hoewel ras geen biologisch feit is, heeft het sociale gevolgen, zoals discriminatie, vooroordelen en ongelijkheid. Racisme moet daarom worden begrepen als een vorm van discriminatie en vooroordelen, dat gebaseerd wordt op de veronderstelde superioriteit van de ene groep boven de andere.
Slaaf: De term ‘slaaf’ wordt steeds meer betwist door activisten, wetenschappers en het publiek. Men vindt dat het gebruik van de term ‘slaaf’ een categorie normaliseert die niet inherent is aan iemands identiteit. De categorie werd onder geweld en dwang opgelegd, en was dus geen eigen keuze. Bovendien erkent de term ‘slaaf’ iemands menselijkheid niet, maar reduceert diegene tot niets meer dan iemands eigendom.
Zigeuner:De Roma beschouwen de term ‘zigeuner’ als denigrerend en in de jaren 1970 hebben ze daarom gezamenlijk en officieel besloten om zichzelf ‘Roma’ te noemen.
Mieke van Os 