Wat is ‘smalt’ voor kleur en waar is een ‘vispenseel’ van gemaakt? Wat betekent retoqueren? Kan een doodeerlijke schilder toch een ‘afzetter’ zijn? Omdat het 350 jaar geleden is dat Rembrandt van Rijn overleed, heeft het Instituut voor de Nederlandse Taal een gelegenheidswoordenboekje met zeventiende-eeuwse schilderstermen gemaakt. Voor elk levensjaar van de kunstenaar heeft het Instituut een trefwoord uit de zeventiende eeuw verzameld. 63 in totaal dus.
Sommige bijvoeglijke naamwoorden kun je versterken door er een woordje voor te zetten. Als het echt koud is, is het ijskoud. Als iets heel zoet is, is het mierzoet. En als je heel naakt bent, ben je spiernaakt.
Variant Sterk Spul
Ja ja: de regels: bijvoeglijk naamwoorden zo kort mogelijk schrijven (groot / grote en dus niet met meer letters), stofnamen eindigen op -en (gouden) en ze krijgen geen -e krijgen als ze staan tussen het lidwoord ‘een’ en een het-woord (een mooi meisje). En alle intensiveringen schrijf je aan elkaar, met uitzondering van sommige woorden waarvan het eerste lid een onvoltooid deelwoord is. Het is razendsnel, maar stinkend rijk. Het is kokendheet, maar tergend langzaam. Makkelijker kunnen we het niet maken, moeilijker wel! Want nu komt de uitdaging: hoeveel versterkende bijvoeglijk naamwoorden ontdek je per vierkant? Kun je er ook andere mee maken? Wat als je een aantal vierkanten gaat combineren: welke – misschien wel heel verrassende – superversterkingen ontstaan dan? Hoe zou jij die uitbeelden of illustreren? Je mag er je eigen collage van maken, dus kies er de voorwerpen, mensen, dieren, planten, halfdier-halfplant bij of wat je wilt. Want dat is ook nog een regel: versterkende bijvoeglijke naamwoorden zeggen iets over zelfstandig naamwoorden ofwel – juist ja – voorwerpen, mensen, dieren, planten, halfdier-halfplant-achtigen…..
Variant Dramaqueen
Omschrijf en geef het versterkende bijvoeglijke naamwoord én beeld uit.
“Wat ben je als je heel ziek bent?” “Doodziek!”
“Als iets heel goedkoop is, dan is het?” “Spotgoedkoop!”
Variant Doorschrijven
Schrijf een (grappig) stukje, waarin je tien woorden gebruikt, en draag elkaars stukje voor. Voorbeeld:
“Zwaarverkouden en doodziek lag ik op bed. Het was bloedheet en mijn mond was kurkdroog. “Water”, smeekte ik. De bloedmooie verpleegster…” enzovoort.
Variant Op zijn Afrikaans
Laurel en Hardy, een is brandmaer en die ander een spekvet (Afrikaans)
De thema’s voor 2019 en 2020 zijn bekend. Voor dit jaar: Hij/Zij. Het valt mij op dat deze in tegenstellingen zijn geformuleerd. Het lijkt me niet dat we op dit contrast zitten te wachten in deze polariserende tijden… Dus voor mijzelf denk ik er een vraagteken achter.
2019: Zij/Hij
2020: Oost/West
Een interessant thema om de vrouw in de geschiedenis eens naar de voorgrond te halen.
Opstand was het thema van De Maand van de Geschiedenis in 2018. Eigenlijk kon ieder vak en iedere organisatie daar wel een aansluiting op vinden met een beetje vindingrijkheid. Wie het handboek Hoe je in een maand geschiedenis maaktop papier wil ontvangen, hoeft alleen maar een mail met adresgegevens te sturen naar maand@openluchtmuseum.nl.
Voorbereiding en schets
U wilt dus van mij weten hoe u schildert als Rembrandt? Ha! Laat ik u eerst dit vertellen: zoals Rembrandt schildert er geen een, behalve ik natuurlijk. Maar het kan geen kwaad u bekend te maken met de fijne kneepjes van mijn vakmanschap. Zoals u weet ben ik de grootste der Hollandse meesters. Niet iedereen weet alleen dat ik ook bijzonder verdienstelijk les gegeven heb. Meesters als Govert Flinck, Ferdinand Bol en Willem Drost zijn allen door mij onderwezen. U kunt zich dus waarlijk geen betere leraar wensen. Welkom bij mijn eerste les in 350 jaar!
Van de voorbereydinge en tschetzen Ghy begeert van my te verneemen hoe ghy Rembrandts schildery soudt konnen hanteren? Ha! Voor-al segh ick u: nyemandt, behoudens myselven, kan schilderen als Rembrandt. Maer het mach geen quaet u de secreten en den grondt myner schilder-konst te leeren. Ontwyffelyk weet ghy dat ick uytsteke boven alle Hollantsche maelers. Maer wat niet yeder een en weet, is dat ick oock seer wel lessen in de schilder-konst deed. Fraeye en uytnemende konstenaers als Govert Flinck, Ferdinand Bol en Willem Drost, ick hebse allen den wech ghewesen. Beseft daeromme wel: een beter leer-meester en sult ghy niet vinden. Wellecom by myne eerste lesse sint 350 jaeren!
Historisch taalkundigen Dirk Geirnaert en Roland de Bonth vertaalden de teksten van zes schilderlessen – opgesteld in hedendaags Nederlands – naar het zeventiende-eeuws. Een uniek project: nooit eerder werd er op deze schaal een hertaling naar het zeventiende-eeuws uitgevoerd. Van Rembrandts hand zijn er maar zes brieven bewaard gebleven, zodat er geen compleet beeld bestaat van zijn taalgebruik. Daarnaast bestaan er geen spraakopnames uit die tijd: gesproken zeventiende-eeuws Nederlands kan daarom alleen gereconstrueerd worden op basis van geschreven bronnen.
Sommige woorden die in de lessen voorkomen, zoals textuur, bestonden in Rembrandts tijd nog niet. Dit losten de taalkundigen op door het hedendaagse woord te gebruiken en in het zeventiende-eeuws Nederlands te omschrijven:
“Van die texture, dats van de differente wijsen waerop verw-laeghen sich tastelijck opden doeck vertoonen’’
————————-
De Rembrandt Tutorials
Wat denk je? Klinkt als Rembrandt?
Een serie van zes tutorials waarin de stem van Rembrandt zelf, je leert hoe je een portret kan schilderen in de stijl van Rembrandt. Samen met vooraanstaande taalexperts van Het Instituut voor de Nederlandse Taal en Rembrandt experts van Het Rijksmuseum, werden zijn schildertechniek, zijn karakter en zijn taalgebruik in kaart gebracht. Vervolgens is met deze data en op basis van 60 zelfportretten door Carnegie Mellon University de stem van Rembrandt gereconstrueerd.
