Verhalenvertellers!
De totempalen leggen uit wie we zijn, aan wie we behoren en met wat we worden geboren. De palen zijn het gezicht van de kust, de verhalen van het verleden en het heden gegeven aan de toekomst!
Totempalen worden onder andere gemaakt door de Indianen van de Noordwestkust van Canada en het zuiden van Alaska. Welgestelde families, trots op hun status maakten deze torenhoge totempalen uit de stam van een ceder. Een totempaal kent veel verschillende afbeeldingen en die afbeeldingen ‘staan’ voor iets. Het woord totem is afgeleid van het woord van de Algonquin woord “odoodem”, wat zoiets betekent als “verwantschap binnen een groep”.
Een soort familiewapen
De symbolen die de totempaal dus uitdrukt staan vaak voor de gemeenschappelijke waarden, culturele overtuigingen en historie van de stam.De makers geven de afbeelding een nadrukkelijke betekenis mee. Zij vertellen met de afbeeldingen hun verwantschap, familie- en / of levensgeschiedenis. Het vervaardigen van een grote totempaal kon tot een jaar duren, maar als op het einde de maker iets fout gedaan had, waardoor het verhaal veranderd was, lag zijn leven in handen van de dorpelingen. Het verbeelden kwam dus erg nauw! Ook kan een totempaal een gedenkteken zijn, een manier om iemand te bespotten of een teken voor het verwelkomen van bezoekers.
De verschillende diersoorten staan voor bepaalde eigenschappen en kenmerken. Deze kunnen per stam verschillen. Het zijn min of meer iconen. Sommige palen duiden bij de ene groep een viering aan, terwijl die paal bij een andere stam een artistieke betekenis heeft. Het is zelfs zo dat – tenzij iemand zich het verhaal nog herinnert van toen de paal werd opgezet – het zelfs bijna onmogelijk is om de totempaal correct te lezen. Het snijwerk in de totems kun je dus zien als een soort familiewapen.
Overleving en overlevering
De totempaal is tekenend voor de cultuur van de indianen. De kolonisten wilden totempalen dan ook verbieden. In die zin wordt het huidige gebruik van totempalen nog altijd gezien als een vorm van overleving en weerstand tegen culturele en territoriale discriminatie. Tegenwoordig laten sommige Canadese bedrijven die trots zijn op hun Canadese identiteit daarom ook juist weer een totempaal in of voor hun bedrijf staan. Geen enkele plaats in Alaska wordt als voornaam beschouwd als er niet een paar totempalen staan. Ook volkenkundige musea wereldwijd hebben graag totempalen in hun bezit, zowel de replica’s als de originele. De heropleving van de totempaal kwam net op tijd, want het vervaardigen ervan was bijna volledig uitgedoofd in het begin van de 20ste eeuw. Het maakt niet uit als de iconografie van een totempaal verandert; de tijd en context doen dat immers ook.
De gedachte achter de paal blijft onveranderd mooi: verhalend verbinden.
Verschillende typen totempalen
- Huispalen voor de deur: deze paal is soms wel 6 tot 9 meter hoog en is meestal rijk gedecoreerd. De gravures vertellen het verhaal van de familie. Vaak worden deze palen geplaatst bij het huis van de leiders van een gemeenschap.
- Huispalen binnen: deze totempalen zijn meestal zo’n 2,5 tot 3 meter hoog en dienen om de dakbalk van het gemeenschapshuis te ondersteunen. De gravures vertellen meestal een verhaal over de familie van de eigenaar.
- Welkomstpalen: deze totempalen zijn vaak te vinden bij de ingang van een samenlevingsgemeenschap en verwelkomen de bezoekers. Sommige welkomstpalen zijn wel tien meter hoog. Meestal worden ze geplaatst langs een stroom of rivier, aangezien er ook bezoekers over water kwamen. Ze dienden ook om buitenstaanders af te schrikken en ze erop alert te maken dat ze een andere community binnendrongen.
- Grafmonumentpalen: deze totempalen zie je niet vaak. Ze kunnen wel 15 tot 18 meter hoog zijn en ze worden gemaakt voor de belangrijkere personen binnen een gemeenschap. Vaak wordt alleen het bovenste deel van de stam gegraveerd en wordt de as van de overledene in het bovenste deel bewaard, waarop kastjes met de stoffelijke resten van voorouders stonden.
- Herdenkingspalen: de herdenkingspalen worden meestal voor het gemeenschapshuis geplaatst en dienen als een herdenkingspunt voor nabestaanden van de overledene. In dat geval is de paal slechts óf alleen met één figuur aan de bovenkant gegraveerd, maar soms ook aan de onderkant. Andere herdenkingspalen herinneren aan een specifieke gebeurtenis, zoals een conflict dat is beslecht of een handelsovereenkomst die voorspoed heeft gebracht.
- Spot- of schaamtepalen: deze zijn minder gebruikelijk, al zien we die nogal eens in strips. Ze werden op beperkte schaal van gebruikt om de ‘buren’ te schande te maken, omdat ze bijvoorbeeld hun schulden niet hadden afbetaald of omdat iemand een blamage heeft begaan. Een goed voorbeeld is de Seward Pole in Alaska. Hiermee is een voormalige Amerikaanse minister met rode neus en oren gesymboliseerd omdat hij de vrijgevigheid van zijn First Nations gastheren niet had beantwoord bij een Potlatch. Hij staat in Saxton, Alaska.
Dus voor de goede kijker kloppen er verschillende dingen niet aan tekeningen die je vaak in stripverhalen ziet!
- Nog een misverstand: totempalen zijn nooit religieuze voorwerpen geweest. Ze vertelden verhalen en hielden het verleden in leven. Totempalen dienden nooit om te verafgoden. Ze illustreerden puur gebeurtenissen en verbintenissen.
Identiteit on top
Op iedere paal moet er een levend wezen worden voorgesteld.
Dieren die je vaak ziet op de top van de totempaal zijn de bever, de beer, de wolf, de haai, een orka, een raaf, adelaar, kikker of mug, vissen, planten en insecten. Dit dier noemen wij de totem van de clan. De raaf heeft in hun mythologie een rechte bek. Dat maakt hem anders dan de arend die een kromme bek heeft. Beren hebben grote oren en hun tong steekt uit. Bevers hebben lange tenen, wolven hebben gigantische hoektanden.
Sommige delen van de paal symboliseren dieren, andere kunnen een combinatie van een dier en mens vertegenwoordigen. Soms duiden ze ook mythologische figuren aan. De dieren bovenop de top vertegenwoordigen verwantschap, lidmaatschap van een groep en identiteit, terwijl de rest van de paal de geschiedenis van een gezin kan vormen. Naast dieren werden er ook wel belangrijke mensen zoals bijvoorbeeld het opperhoofd afgebeeld. Zo ontstond een herhaling van op elkaar gestapelde figuren en gezichten.
Traditie vernieuwt zich
eigentijdse iconen
balans – uniciteit – beweging – contrast – ritme – accenten – patronen – kleuren
Traditioneel en vernieuwend combineren
In feite is het gebruik van totempalen pas de afgelopen 200 jaar verfijnd, toen de Europese kolonisten de juiste bewerkingsmaterialen meenamen. De traditie stamt van ver daarvoor. De palen werden gesneden uit vooral grote, rechte rode cederboomstammen en geschilderd in levendige kleuren; met name in een combinatie van de kleuren zwart, rood, blauw en soms wit en geel. Totempalen symboliseren personages en gebeurtenissen of hebben betrekking op de ervaringen van voorouders. Sommige van deze personages kunnen verschijnen in een abstracte vorm, terwijl andere delen van de totempaal juist zeer scherp en fijntjes zijn bewerkt.
De meeste hedendaagse makers hebben hun beroep geleerd door trouw reproducties te maken van zieltogende palen. De meeste palen worden noch steeds gemaakt met een klein bijltje en een set van spanmessen. Ook al werken de makers op een voorvaderlijke manier, dat betekent nog niet dat ze ook blijven plakken aan de oude stijlen.
De nieuwe totempalen zorgen voor nieuwe discussies: een spiegel stelt de zon voor en een knuffelbeer wordt gewoonweg opgenomen om de dochter van een totempaalmaker te plezieren. Zo staat aan het tramstation in Juneau bijvoorbeeld een meesterstuk van een moeder met haar baby. De huidige generatie mixt en zorgt dat de oude en de nieuwe elementen samen passen.
Ga ermee aan de slag!
Inspiratie
Zie pagina 46 en volgende voor betekenissen dieren.
@Kunstschakel.nl
Mieke van Os 