Korte omschrijving van de relatie van het kunstwerk en / of opdracht binnen het programma kunsteducatie.

Kunst kan ons begrip bijbrengen over de kunstenaar. In veel schilderijen komt tot uitdrukking hoe de kunstenaar zichzelf ziet. Belangrijker nog: ook over jezelf, de eigen identiteit kun je veel te weten komen door het kijken naar kunst. Wat is jouw realiteit, jouw werkelijkheid? Je kijk op kunst, zegt ook iets over hoe je zelf in het leven staat en waardoor je bent gevormd.

Het verleden werkt vaak lange tijd door op de tijdgeest, vaak zijn we ons er niet eens van bewust. Uit onderzoek blijkt dat wat je voor je zestiende meekrijgt aan waarden, normen, ideeën over wie je bent hoe er tegen zaken wordt aangekeken, vaak nog van invloed is op je zestigste! Dat wil niet zeggen dat je als een stuiterbal door het leven gaat en zelf niets over de richting heb te zeggen. Daarvoor is het wel zaak om je van de werking van dingen bewust te zijn.

Veel kunst gaat ook over het gedroomde plaatje, hoe mensen de wereld graag zien of willen zien.

Andy Warhol, Gold Marilyn Monroe, 1962

Identiteit: het is erg complex. Er zitten publieke en hele persoonlijke aspecten aan. Een mooi thema voor de kunstvakken met vragen als:

• Hoe portretteert de kunstenaar zichzelf?
• Hoe portretteert hij anderen, bijvoorbeeld in de vorm van groepsportretten?

Dit besef van een individuele identiteit ontstond pas in de Italiaanse renaissance, daarvoor was de kunstenaar een vakman onder de vakmannen, een ‘productiemachine van vlees en bloed’.

Zelfportret als genre. Uitdrukking van zelfbewustheid

Jan van Eyck is in het begin van de 15de eeuw een van de eersten die een zelfportret schildert. Leonardo da Vinci en Michelangelo volgen. Deze schilders gebruikten spiegels die onvolmaakt waren, ze waren door technische beperkingen convex van vorm, dus hol, waardoor vertekeningen optraden. Er bestaat een mooi zelfportret van Parmigianino (1524), bekend als de schilder van de elegante ‘Madonna met de lange nek’, waarop de hand van de schilder voor hem op een soort vensterbank ligt, uitvergroot door de onvolmaaktheid van het glas. Parmigianino heeft het beeld maar zo gelaten zoals hij het op dat moment zag. Maniërist per toeval?

Het genre zelfportret ontwikkelde zich sterk in de tijd, maar ook kunstenaars van dezelfde generatie benaderen het genre op geheel uiteenlopende wijze. Freud is van invloed met zijn erkenning van het onderbewustzijn als ook dat in de moderne kunst de herkenbare representatie op de achtergrond raakt. Ook wordt het genre verbonden met kwesties rond gender en etnische identiteit.Enerzijds is het een toonbeeld van individualiteit, tegelijkertijd is het ook een universeel middel om het Zelf te tonen. Wie ben IK?

Van Matisse, Courbet en Rembrandt tot Warhol, Ai Weiwei en Marina Abramovic: welke kunstenaar heeft eigenlijk niet een zelfportret gemaakt? Het toont ook hoe kunstenaars zichzelf destijds zagen en hoe wij daar nu op terugkijken.  Tonen ze een verborgen waarheid over zichzelf of zegt het juist iets over de wereld om hen heen? Meestal vangt het een glimp van iemands gevoelens en gedachten. Misschien is de overvloed aan zelfportretten in de kunstgeschiedenis voor een deel te verklaren door de grote toegankelijkheid van het ‘model’ (de zelf) en door de notie van nalatenschap. Zo van “als je als kunstenaar stiekem hoopt onsterfelijk te worden, waarom dan geen zelfportret?”

Selfie

Vergelijkbaar met de uitvinding van de spiegel, heeft de uitvinding van de fotocamera grote invloed op de zelf-representatie van de kunstenaar. De komst van de lichtgewicht camera opende de weg voor spontane, niet geposeerde portretten voor binnen én buiten het atelier.Met de komst van de selfie lijkt de grens tussen de besloten intimiteit van een zelfportret en de vrij toegankelijke, publieke openbaarheid opgeheven.

Rineke Dijkstra Almerisa serie

Artikel Mister Motley: tegen de hokjesgeest

 

De vraag: wie ben ik, wat is mijn identiteit, is die anders voor mij dan voor degene die naar me kijkt?

Open vragen over het kunstwerk en kunst- en cultuurthema: verschillende gezichtspunten verkennen, een nieuwe kijk krijgen op de kunstenaar, vorm, inhoud, invalshoek…en misschien ook op jezelf.

Ga ermee aan de slag! 1

Ga ermee aan de slag! 2

@Kunstschakel